شرحه ای از اصول فقه 4

1)صور قطع

قطع دو صورت دارد:

صورت اول) گاهی قطع مطابق با واقع است. مکلف در برخورد با این قطع دو حال دارد:

الف)گاهی مکلف موافقت با قطع میکند: در این صورت مطیع و مستحق ثواب است

ب) گاهی مکلف مخالفت با قطع میکند: در این صورت عاصی و مستحق عقاب است

صورت دوم) گاهی قطع مخالف با واقع است؛ در این صورت مکلف دو صورت دارد:

الف) مکلف موافقت با قطع میکند: در این صورت منقاد است

ب) مکلف مخالفت با قطع میکند: در این صورت متجری است

 

2)بحثی در رابطه با متجری و منقاد

درباره متجری و منقاد 3 بحث وجود دارد:

1)بحث کلامی(به تعبیر آیت الله حکیم):

آیا متجری مستحق عقاب است یا خیر و آیا منقاد مستحق ثواب است یا خیر؟

عقیده مصنف این است که متجری مستحق عقاب و منقاد مستحق ثواب است، به دلیل وجدان (زمانی که ما به وجدان خود مراجعه میکنیم میبینیم بین متجری و عاصی و همچنین بین منقاد و مطیع تفاوتی وجود ندارد.)

نکته اول: مکلفی که سوء سریره دارد (بدطینت) دو صورت دارد:

1)گاهی عزم بر مخالفت ندارد عملاً؛ که در این صورت فقط مستحق مذمت دنیوی است.

2)گاهی عزم بر مخالفت دارد عملاً؛ در این صورت هم مستحق مذمت دنیوی و هم مستحق عذاب اخروی است. (عقاب در قبال عزم اوست)

نکته دوم: مکلفی که حسن سریره دارد هم دو صورت دارد:

1)گاهی عزم بر موافقت دارد عملاً؛ در این صورت مستحق مدح دنیوی و ثواب اخروی است. (ثواب در مقابل عزم و قصد است)

2)گاهی عزم بر موافقت ندارد عملاً؛ در این صورت فقط مستحق مدح دنیوی است.

 

2)بحث اصولی

آیا فعل متجری به (فعلی که مکلف میخواهد با آن فعل بر مولا جرئت پیدا کند) و فعل منقادبه (فعلی که به وسیله آن مکلف میخواهد در مقابل مولای انقیاد کند) بر حکم خود از حیث حسن و قبح باقی هستند یا خیر؟

مثال:

فعل متجری به: شخصی قطع دارد که شرب تتن حرام است، حال آنکه حرام نیست ولی با این حال مکلف شرب تتن میکند.

فعل منقادبه: شخصی قطع دارد که دعای عند رویت الهلال واجب است، حال آنکه چنین فعلی واجب نیست و با این حال مکلف دعا میکند. دعا عند رویت الهلال حَسن است؛ حال با قطع مکلف باعث میشود که حُسن آن بیشتر شود یا خیر؟

 

3)بحث فقهی

آیا فعل متجری به و منقادبه بر حکم خود از حیث حرمت و وجوب و غیر این دو باقی است یا خیر؟

فعلی در واقع واجب است و من قطع دارم که حرام است و مرتکب آن میشوم (تجری میکند) در این صورت من متجری میشوم، حال در این صورت آن فعل بر همان وجوب باقی مانده است یا قطع من باعث میشود که آن فعل حرام شود؟

 

عقیده مصنف در بحث دوم و سوم آن است که فعل متجری به و منقادبه بر حکم خود باقی است